Kamis, 28 Januari 2016

Contoh Rumah Adat Sunda











Dongeng Ciung Wanara

Kacaturkeun di Karajaan Galuh. Anu ngaheuyeuk dayeuh waktu harita téh nya éta Prabu Barma Wijaya kusumah. Anjeunna boga permaisuri dua. Nu kahiji Déwi Naganingrum, ari nu kadua Déwi Pangrenyep. Harita duanana keur kakandungan. Barang nepi kana waktuna, Déwi Pangrenyep ngalahirkeun. Budakna lalaki kasép jeung mulus, dingaranan Hariang Banga. Tilu bulan ti harita, Déwi Naganingrum ogé ngalahirkeun, diparajian ku Déwi Pangrenyep. Orokna lalaki deuih. Tapi ku Déwi Pangrenyep diganti ku anak anjing, nepi ka saolah-olah Déwi Naganingrum téh ngalahirkeun anak anjing. Ari orok nu saéstuna diasupkeun kana kandaga dibarengan ku endog hayam sahiji, terus dipalidkeun ka walungan Citanduy. Mireungeuh kaayaan kitu, Sang Prabu kacida ambekna ka Déwi Naganingrum. Terus nitah Ki Léngsér supaya maéhan Déwi Naganingrum, lantaran dianggap geus ngawiwirang raja pédah ngalahirkeun anak anjing. Déwi Naganingrum dibawa ku Léngsér, tapi henteu dipaéhan. Ku Léngsér disélongkeun ka leuweung anu jauh ti dayeuh Galuh. Ari kandaga anu dipalidkeun téa, nyangsang dina badodon tataheunan lauk Aki jeung Nini Balangantrang. Barang Aki jeung Nini Balangantrang néang tataheunanana kacida bungahna meunang kandaga téh. Leuwih-leuwih sanggeus nyaho yén di jerona aya orok alaki anu mulus tur kasép. Gancangna budak téh dirawu dipangku, dibawa ka lemburna nya éta Lembur Geger Sunten, sarta diaku anak. Kocapkeun budak téh geus gedé. Tapi masih kénéh can dingaranan. Hiji poé budak téh milu ka leuweung jeung Aki Balangantrang. Nénjo manuk nu alus rupana, nanyakeun ka Aki Balangantrang ngaranna éta manuk. Dijawab ku Aki éta téh ngaranna manuk ciung. Tuluy nénjo monyét. Nanyakeun deui ngaranna. Dijawab deui ku Si Aki, éta téh ngaranna wanara. Budak téh resepeun kana éta ngaran, tuluy baé ménta supaya manéhna dingaranan Ciung Wanara. Aki jeung Nini Balangantrang satuju. Ayeuna Ciung Wanara geus jadi pamuda anu kasép sarta gagah pilih tanding. Ari endogna téa, disileungleuman ku Nagawiru ti Gunung Padang, nepi ka megarna. Ayeuna geus jadi hayam jago anu alus tur pikalucueun. Dina hiji poé, Ciung Wanara amitan ka Aki jeung Nini Balangantrang, sabab rék nepungan raja di Galuh. Inditna bari ngélék hayam jago téa. Barang nepi ka alun-alun amprok jeung Patih Purawesi katut Patih Puragading. Nénjo Ciung Wanara mawa hayam jago, éta dua patih ngajak ngadu hayam. Ku Ciung Wanara dilayanan. Pruk baé hayam téh diadukeun. Hayam patih éléh nepi ka paéhna. Patih dua ngambek, barang rék ngarontok, Ciung Wanara ngaleungit. Dua patih buru-buru laporan ka raja. Ari Ciung Wanara papanggih jeung Léngsér. Terus milu ka karaton. Nepi ka karaton, Ciung Wanara ngajak ngadu hayam ka raja. Duanana maké tandon. Lamun hayam Ciung Wanara éléh, tandonna nyawa Ciung Wanara. Sabalikna lamun hayam raja nu éléh, tandonna nagara sabeulah, sarta Ciung Wanara baris dijenengkeun raja tur diaku anak. Gapruk baé atuh hayam téh diadukeun. Lila-lila hayam Ciung Wanara téh kadéséh, terus kapaéhan. Ku Ciung Wanara dibawa ka sisi Cibarani, dimandian nepi ka élingna. Gapruk diadukeun deui. Keur kitu datang Nagawiru ti Gunung Padang, nyurup kana hayam Ciung Wanara. Sanggeus kasurupan Nagawiru, hayam Ciung Wanara unggul. Hayam raja éléh nepi ka paéhna. Luyu jeung jangjina Ciung Wanara dibéré nagara sabeulah, beulah kulon. Dijenengkeun raja sarta diaku anak ku Prabu Barma Wijaya Kusumah. Ari nagara anu sabeulah deui, beulah wétan dibikeun ka Hariang Banga. Ku kabinékasan Ki Léngsér, Ciung Wanara bisa patepung deui jeung indungna nya éta Déwi Naganingrum. Lila-lila réka perdaya Déwi Pangrenyep téh kanyahoan ku Ciung Wanara. Saterusna atuh Déwi Pangrenyep téh ditangkep sarta dipanjarakeun dina panjara beusi. Hariang Banga kacida ambekna basa nyahoeun yén indungna geus dipanjara ku Ciung Wanara. Der atuh tarung. Taya nu éléh sabab sarua saktina. Tapi lila-lila mah Hariang Banga téh kadéséh ku Ciung Wanara. Hariang Banga dibalangkeun ka wétaneun Cipamali. Tah, harita kaayaan Galuh jadi dua bagian téh. Kuloneun Cipamali dicangking ku Ciung Wanara. Ari wétaneunana dicangking ku Hariang Banga. Tina Pangajaran Sastra Sunda, karya Drs. Budi Rahayu Tamsyah referensi: ciamismanis.com

Sasakala Gunung Tampomas

Kacaritakeun, Gunung Gedé anu aya di Sumedang ngaluarkeun sora pohara pikakeueungeunana. Sorana ngaguruh. Tina puncakna kaluar haseup campur lebu anu hurung. Ieu gunung kawas-kawas arék bitu. Rahayat Kabupatén Sumedang harita, pohara rareuwaseunana. Kumaha balukarna lamun éta Gunung Gedé bener-bener bitu? Teu kacatur saha anu jeneng bupati harita. Ngan éta bupati téh pohara towéksana ka rahayat, wedi asih sarta bijaksana. Atuh sanajan can kalaporan gé anjeunna parantos uningaeun, kumaha tagiwurna rahayat. Anjeunna teras ngémutan sangkan bisa nyalametkeun rahayatna. Ku pangjurung kanyaah ka rahayat téa, anjeunna teras nyepi di hiji kamar, seja mujasmédi neda pituduh ti paradéwa. Susuganan ku jalan kitu, anjeunna tiasa mangadep ka Yang Tunggal, dipasihan pituduh pikeun nyalametkeun rahayatna. Ku cengeng-cengengna nu mangadep, alhamdulillah, maksad Kangjeng Bupati tinekanan. Dina hiji wengi, Kangjeng Bupati ngimpén kasumpingan hiji aki-aki. Éta aki-aki anu nganggo anggoan sing sarwa bodas téh, pok sasauran anca pisan, “Putu Éyang anu kasép, Éyang geus terang kumaha kabingung hidep. Éyang hayang mantuan sangkan rahayat hidep bisa leupas tina kahariwangna. Éta gunung kudu ditumbal ku keris pusaka kagungan putra dalem anu dijieun tina emas. Poma hidep ulah deuk ngorétkeun. Tah, sakitu baé ti Éyang.” Sabada sasauran kitu, éta aki-aki téh les baé leungit tina impénan Kangjeng Bupati. Satampina éta ilapat, énggal baé Kangjeng Bupati kaluar ti kamar sarta teras nyandak keris pusaka. Énggal anjeunna angkat ngajugjug ka puncak Gunung Gedé. Rurusuhan da sieun bitu mantén. Najan rahayat anu keur bingung, nyaksian Kangjeng Bupati angkat ka puncak gunung mah, teu tégaeun ngantep. Bring baé naluturkeun. Sadugina ka puncak Gunung Gedé, Kangjeng Bupati teu talangké, ngan lung baé éta keris téh dialungkeun kana kawahna. Rahayat anu tadi naluturkeun téh ngan bati colohok, da éta keris téh éstu kageugeut pisan Kangjeng Bupati. Barang éta keris geus dikana-kawahkeun, jep saharita sora anu ngaguruh pikakeueungeun téh jempé. Lini anu geus lila karasa, harita mah teu karasa naon-naon. Sabada leungit kagétna, timbul kabungah rahayat téh. Ger baé surak bakat ku atoh, sarta tuluy sumujud ka Kangjeng Bupati tanda nganuhunkeun. Sakabéh rahayat ngaikrarkeun seja satia-satuhu ka anu ngaheuyeuk dayeuh. Éta maksud kasatiaan rahayat téh ku Kangjeng Bupati ditampi kalayan dareuda, bakat ku bingah. Bingah manahna lantaran bisa nyingkahkeun balai, bingah lantaran bisa nyalametkeun rahayatna. Tah, nya ti harita pisan éta gunung katelah Gunung Tampa Emas, anu saterusna robah jadi Gunung Tampomas. Ayeuna mah teu pikasieuneun, malah mun pareng poé peré mah sok rajeun dijarugjugan nepi ka puncakna.

Ratu Inten Dewata

Ratu Inten Déwata Seueur nu nganggap yén carios Ratu Inten Déwata téh mung saukur dongéngan legénda wungkul, margi taya buktos nu pasti atanapi data émpiris nu leres-leres tiasa dipercanten. Sanaos kitu, carios Ratu Inten Déwata masih tetep ngarupikeun dongéng karuhun nu masih dipercanten ayana, utamina ku masarakat Tarogong, Garut, salaku carita sasakala karuhun karajaan Timbanganten. Taun 50-an pribados kantos ngahaja ngadongkapan ka sababaraha situs nu dianggap patilasan karajaan Timbanganten. Di antawisna lokasi Korobokan, Cipanas, sareng Gunung Putri. Hanjakalna, maksad ngajugjug ka puncak gunung Guntur mah teu laksana, jalaran kaayaan kaamanan waktos harita pikarisieun, ku mahabuna gorombolan. Waktos ngajugjug ka lokasi Korobokan teu tebih ti kacamatan Tarogong kiwari, taun 50-an mah masih kénéh aya seueur gundukan batu. Katingal pabalatakna gundukan babatuan, sapertos patilasan bangunan lami. Sabudeureunnana seueur kakaian sarupaning tatangkalan arageung, pacampur jeung eurih. Oge aya sababaraha kuburan lami nu teu kapiara, pating solengkrah. Éta lokasi téh aya dina pasir luhur bukit alit. Leumpang ka punclutna téh asa capé da nanjak. Cenah di éta lokasi téh aya dugaan patilasan karajaan Timbanganten. Nanging upami urang kadinya waktos ayeuna tahun 2008 mah, eta situs teh tos moal katingal deui. Nu aya mah seueur bangunan enggal diantawisna bangunan sakola sareng bumi-bumi mani pasedek-sedek. Teu kapendak deui gundukan-gundukan batu nu kapungkur kungsi diduga patilasan karajaan Timbanganten. Di puncak gunung Putri, mun urang nyawang ka palih wetan sareng kidul, plung plong pikawaaseun. Palih wetan, dihandap teu tebih, katingal atra pamandian Cipanas, rada tebihan wetaneunana muncunguk kacamatan Tarogong. Palih kidul rada tebih, nanging eces katingal bumi-bumi, bangunan, sareng masjid Agung Garut. Pantes, sareng kasawang ieu tempat teh taya sanes dalah situs patilasan kanjeng Ratu Inten Dewata nu kantos ngababakan di ieu tempat. Karajaan Timbanganten teh sakawitna puseur dayeuhna teh di Korobokan, lajeng ngalih ka Tarogong saparantosna gunung Guntur bitu. Karajaan Timbanganten kalebet nagara madeg mandiri, hartina teu kaereh/kajajah ku nagara deungeun. Tanahna subur makmur gemah ripah lohjinawi, murah sandang murah pangan, rea ketan rea keton. Sepi paling towong rampog teh lain ukur ngan babasan. Rajana katelah Rangga Lawe, hiji raja nu adil palamarta, gede wibawa tur dipikacinta ku rahayatna. Saleresna nu kedah nyekel kadali pamarentahan teh sanes Rangga Lawe, nanging rakana nu kasebat Ratna Inten Dewata. Hiji istri geulis camperenik, salirana jangkung alit, kulitna koneng. Rambutna hideung meles galing muntang bawana ngajadi. Tapi anjeunna teu hoyongeun nyepeng karajaan, kalah dipasrahkeun ka raina Rangga Lawe, hiji jajaka nu dedeg sampe rupa hade rancingeus, pertentang tur parigel. Ceuk sakaol, sateucanna Rangga Lawe jeneng raja, nu nyepeng karajaan Timbanganten teh ramana suargi nu jenengan Rangga Raksa Nagara. Ti parameswari Dewi Gandani anjeunna kagungan dua putra. Nu cikal jenengannana Ratna Inten Dewata, ari raina mah Rangga Lawe. Sawaktos raja sepuh bade ngantunkeun alias tilar dunya, kantos mantenna masihan bewara dina hiji riungan rehna mantenna bade masrahkeun karajaan Timbanganten ka putrana nu cikal nyeta Ratna Inten Dewata, margi kitu aturan buhun karuhunna. Nanging kalayan lantip, Ratna Inten Dewata ngawaler: “Abdi parantos kedal ucap, seja ngalaksanakeun kereteg hate, upami diparengkeun abdi panjang umur, Ama sareng Ibu parantos teu aya, abdi hoyong nyirnakeun pikir, ngahenang-ngahening nyorangan ngababakan. Cindekna teu hoyong kadali pamarentahan. Kukituna, sanes nampik pangasih Ama, bawiraos sae pasihkeun bae ieu karajaan teh ka pun adi Rangga Lawe. Kalintang pantesna upami pun adi jadi raja, hiji jajaka pertentang, gede wawanen, perceka dina sagala rupa hal. Tah, ku kituna ka rayi Lawe, prak geura tampa amanat jeung kaasih ti Ama jeung ti lanceuk. Geura cekel ieu karajaan Timbanganten”. Heuleut sababaraha waktos, lajeng Ratna Inten Dewata angkat ka gunung Kutu nu kiwari disebat gunung Guntur, disarengan ku Ki Rambut Putih, nu bumela ngaping ngajaring sang putri. Mangtaun-taun marantenna ngababakan di hiji tempat nu katelah Babakan Putri. Tempat nu kalintang pikabetaheun. Hawana seger. Komo mun pareng kekembangan nyambuang sarareungit. Manuk-manuk recet disarada. Ngerelekna sora pancuran nu ngocor kana empang matak betah tumaninah. Hiji mangsa karajaan Timbanganten mayunan cocobi nu kalintang ageungna. Nyeta halodo panjang, dugi ka masyarakat karajaan Timbanganten tigerat kakirangan cai. Aya usulan ti para gegeden karajaan supados ngadamel bendungan cai, sumber caina nyandak atanapi ngabedol babakan Putri nu waktos harita ngarupikeun padepokan Ratna Inten Dewata. Kalayan teu ngemutkeun kumaha mamanahan sareng pamadegan ingkang raka, Rangga Lawe nyaluyuan pikeun ngabongkar babakan Putri, nu caina engke baris dikocorkeun ka bendungan karajaan Timbanganten. Tempat anu dipikabetah ku Ratna Inten Dewata teh lajeng dibukbak, teras didamel tambak, teu tata pasini heula kanu kagunganana. Ratna Inten Dewata kalintang benduna. Dadak dumadak langit angkeub nutup buana Timbanganten jeung sabuderna. Kawitna mah rahayat Timbanganten suka bungah. Angot Rangga Lawe mah, dikintenna hujan bakal turun, katurug turug tambak cai tos bade rengse. Tapi kasuka jeung kabungah harita keneh sirna, sabab ngadak-ngadak taneuh oyag. Gunung Guntur bangun nu ngaguruh. Lini gede mimiti karasa. Taneuh inggeung. Gelap pating burinyay. Bumi genjlong asa digunjang ganjing. Gunung Guntur ngabudalkeun batu pating saliwer. Langit asa tungkeb. Pating jelegurna sora gelap dina ponclot gunung Guntur beuki motah. Tatangkalan pating dorokdok raruntuh, pareunggas katebak angin tarik naker. Geus kitu mah kakara rahayat Timbanganten ngarasa gimir. Bur-ber ka ditu kadieu. Pating jarerit, pating koceak. Rangga Lawe kakara sadar, yen eta kajadian kitu teh mangrupa bebendon ti dewa, dumeh geus wangkelang bedegong ka nu jadi lanceuk. Cul anak pamajikan, Rangga Lawe seja milarian Ratna Inten Dewata, rek mundut dihapunten. Mantenna moal sugema, upama teu amprok heula jeung nu jadi lanceuk. Kersaning Hyang Widi, Rangga Lawe tepang jeung Ratna Inten Dewata. Kudupruk bae anjeunna nyuuh kana dampal sampean Ratna Inten Dewata, sabari nyarios dumareuda: ”Duh, Mbok, hapunten jisim kuring rumaos lepat. Ieu teh bebendon Hyang Widi ka jisim kuring, nu bedang wangkelang ka salira Mbok”. Satutasna Ratna Inten Dewata ngahampura kana kalepatan Rangga Lawe, ngadak-ngadak lini teh eureun. Gunung Guntur teu ngutahkeun deui leutak panas. Batu gede, batu leutik geus taya nu pating belewer deui. Langit ngadak-ngadak lenglang, angin leler. Ciri Dewata nyakseni kana kabersihan hate Ratna Inten Dewata. Ceuk sakaol, Ratna Inten Dewata sareng Ki Rambut Putih lajeng arangkat ka palih wetan nu dituju nyeta gunung Talagabodas ayeuna, duanana maksad neraskeun ngasakeun tatapana. Sarta didinya pisan marantenna tarilem. Ari Rangga Lawe mah, angkat ka hiji tempat nu seueur kokocoran cai. Rangga Lawe nya ngababakan deui. Lila-lila eta babakan teh beuki rame batan Korobokan kapungkur. Nepi ka kiwari babakan enggal teh katelah Tarogong. Korobokan nu kapungkur kantos janten pusat dayeuh Timbanganten, janten leuweung da teu dipirosea deui.Tapi ari ngaranna mah masih keneh tug nepi ka ayeuna. Mitutur catur kapungkur, Rangga Lawe nu dijenengkeun raja deui ku rahayat Tarogong, sabada bumen-bumen di dinya, tilem teu ngantunkeun tapak. Cipanas ayeuna jadi pamungpungan ti mana mendi, mangrupa wewengkon pariwisata. Boh keur sukan-sukan, atawa ngadon tatamba pangpangna caina matih pikeun nu katarajang kasakit kulit. Nya kitu deui Tarogong ayeuna leuwih rame batan kampung Korobokan. Padahal samemehna mah Korobokan teh puseur dayeuh karajaan Timbanganten. Tapi ayeuna mah ukur ngaran kampung. Tarogong mah beuki lila beuki rame. Garut katelah jadi Kota Inten.

MITOS ORANG SUNDA DILARANG MENIKAH DENGAN ORANG JAWA

Lalu mengapa orang Sunda dan Jawa dilarang menikah dan membina rumah tangga. Tidak ada literatur yang menuliskan tentang asal muasal mitos larang perkawinan itu. Namun mitos itu diduga akibat dari tragedi Perang Bubat. Peristiwa Perang Bubat diawali dari niat Prabu Hayam Wuruk yang ingin memperistri putri Dyah Pitaloka atau Dewi Citraresmi dari Negeri (Kerajaan) Sunda. Konon ketertarikan Hayam Wuruk terhadap putri tersebut karena beredarnya lukisan sang putri di Majapahit, yang dilukis secara diam-diam oleh seorang seniman pada masa itu, bernama Sungging Prabangkara. Hayam Wuruk memang berniat memperistri Dyah Pitaloka dan menjadikannya sebagai permaisuri, salah satu alasannya yang kuat adalah didorong alasan politik, yaitu untuk mengikat persekutuan dengan Negeri Sunda. Atas restu dari keluarga Majapahit, Hayam Wuruk mengirimkan surat kehormatan kepada Maharaja Prabu Linggabuana untuk melamar Dyah Pitaloka. Upacara pernikahan rencananya akan dilangsungkan di Majapahit. Meskipun terjadi perdebatan di antara para bangsawan dan petinggi kerajaan, karena tidak sepantasnya keluarga perempuan datang ke keluarga calon pengantin laki-laki, namun Maharaja Linggabuana dengan hati yang bersih tetap berangkat bersama rombongan Sunda ke Majapahit, dan diterima serta ditempatkan di Pesanggrahan Bubat. Raja Sunda datang ke Bubat beserta permaisuri dan putri Dyah Pitaloka dengan diiringi sekitar 90 prajurit. Menurut Kidung Sundayana, timbul niat Mahapatih Majapahit Gajah Mada untuk menguasai Kerajaan Sunda. Gajah Mada ingin memenuhi Sumpah Palapa yang dibuatnya pada masa sebelum Hayam Wuruk naik tahta, sebab dari berbagai kerajaan di Nusantara yang sudah ditaklukkan Majapahit, hanya Kerajaan Sunda lah yang belum dikuasai. Dengan maksud tersebut, Gajah Mada membuat alasan untuk menganggap bahwa kedatangan rombongan Sunda di Pesanggrahan Bubat adalah bentuk penyerahan diri Kerajaan Sunda kepada Majapahit. Gajah Mada mendesak Hayam Wuruk untuk menerima Dyah Pitaloka bukan sebagai calon pengantin, tetapi sebagai tanda takluk Negeri Sunda dan pengakuan superioritas Majapahit atas Sunda di Nusantara. Hayam Wuruk sendiri disebutkan bimbang atas permasalahan tersebut, mengingat Gajah Mada adalah Mahapatih yang diandalkan Majapahit pada saat itu. Versi lain menyebut bahwa Raja Hayam Wuruk ternyata sejak kecil sudah dijodohkan dengan adik sepupunya Putri Sekartaji atau Hindu Dewi. Sehingga Hayam Wuruk harus menikahi Hindu Dewi sebagai permaisuri, sedangkan Dyah Pitaloka hanya dianggap tanda takluk. Konon, pihak Kerajaan Sunda tidak terima bila kedatangannya ke Majapahit hanya menyerahkan Dyah Pitaloka sebagai tanda takluk. Kemudian terjadi insiden perselisihan antara utusan Linggabuana dengan Gajah Mada. Perselisihan ini diakhiri dengan dimaki-makinya Gajah Mada oleh utusan Negeri Sunda yang terkejut bahwa kedatangan mereka hanya untuk memberikan tanda takluk dan mengakui superioritas Majapahit, bukan karena undangan sebelumnya. Namun Gajah Mada tetap dalam posisi semula. Belum lagi Hayam Wuruk memberikan putusannya, Gajah Mada sudah mengerahkan pasukan Bhayangkara ke Pesanggrahan Bubat dan mengancam Linggabuana untuk mengakui superioritas Majapahit. Demi mempertahankan kehormatan sebagai ksatria Sunda, Linggabuana menolak tekanan itu. Terjadilah peperangan yang tidak seimbang antara Gajah Mada dengan pasukannya yang berjumlah besar, melawan Linggabuana dengan pasukan pengawal kerajaan (Balamati) yang berjumlah kecil serta para pejabat dan menteri kerajaan yang ikut dalam kunjungan itu. Peristiwa itu berakhir dengan gugurnya Raja Linggabuana, para menteri, pejabat kerajaan beserta segenap keluarga kerajaan Sunda di Pesanggrahan Bubat. Tradisi menyebutkan sang Putri Dyah Pitaloka dengan hati berduka melakukan belapati atau bunuh diri untuk membela kehormatan bangsa dan negaranya. Menurut tata perilaku dan nilai-nilai kasta ksatria, tindakan bunuh diri ritual dilakukan oleh para perempuan kasta tersebut jika kaum laki-lakinya telah gugur. Perbuatan itu diharapkan dapat membela harga diri sekaligus untuk melindungi kesucian mereka, yaitu menghadapi kemungkinan dipermalukan karena pemerkosaan, penganiayaan, atau diperbudak. Hayam Wuruk pun kemudian meratapi kematian Dyah Pitaloka. Akibat peristiwa Bubat ini, hubungan Hayam Wuruk dengan Gajah Mada menjadi renggang. Gajah Mada sendiri menghadapi tentangan, kecurigaan, dan kecaman dari pihak pejabat dan bangsawan Majapahit, karena tindakannya dianggap ceroboh dan gegabah. Mahapatih Gajah Mada dianggap terlalu berani dan lancang dengan tidak mengindahkan keinginan dan perasaan sang Mahaprabu Hayam Wuruk. Tragedi Perang Bubat juga merusak hubungan kenegaraan antara Majapahit dan Sunda dan terus berlangsung hingga bertahun-tahun kemudian. Hubungan Sunda-Majapahit tidak pernah pulih seperti sedia kala. Pangeran Niskalawastu Kancana, adik Putri Dyah Pitaloka yang tetap tinggal di istana Kerajaan Sunda di Kawali (Kabupaten Ciamis) dan tidak ikut ke Majapahit mengiringi keluarganya karena saat itu masih terlalu kecil dan menjadi satu-satunya keturunan Raja yang masih hidup dan kemudian akan naik takhta menjadi Prabu Niskalawastu Kancana. Kebijakan Prabu Niskalawastu Kancana antara lain memutuskan hubungan diplomatik dengan Majapahit dan menerapkan isolasi terbatas dalam hubungan kenegaraan antar kedua kerajaan. Akibat peristiwa ini pula, di kalangan kerabat Negeri Sunda diberlakukan peraturan larangan estri ti luaran (beristri dari luar), yang isinya di antaranya tidak boleh menikah dari luar lingkungan kerabat Sunda, atau sebagian lagi mengatakan tidak boleh menikah dengan pihak (keturunan bangsawan) Majapahit. Peraturan ini kemudian ditafsirkan lebih luas sebagai larangan bagi orang Sunda untuk menikahi orang Jawa. Tindakan keberanian dan keperwiraan Raja Sunda dan putri Dyah Pitaloka untuk melakukan tindakan belapati (berani mati) dihormati dan dimuliakan oleh rakyat Sunda dan dianggap sebagai teladan. Raja Lingga Buana dijuluki ‘Prabu Wangi’ (bahasa Sunda: raja yang harum namanya) karena kepahlawanannya membela harga diri negaranya. Keturunannya, raja-raja Sunda kemudian dijuluki Siliwangi yang berasal dari kata Silih Wangi yang berarti pengganti, pewaris atau penerus Prabu Wangi. Beberapa reaksi tersebut mencerminkan kekecewaan dan kemarahan masyarakat Sunda kepada Majapahit, sebuah sentimen yang kemudian berkembang menjadi semacam rasa persaingan dan permusuhan antara suku Sunda dan Jawa yang dalam beberapa hal masih tersisa hingga kini. Antara lain, tidak seperti kota-kota lain di Indonesia, di kota Bandung, ibu kota Jawa Barat sekaligus pusat budaya Sunda, dan juga di beberapa kota di Jawa Barat, tidak ditemukan jalan bernama ‘Gajah Mada’ atau ‘Majapahit’. Meskipun Gajah Mada dianggap sebagai tokoh pahlawan nasional Indonesia, kebanyakan rakyat Sunda menganggapnya tidak pantas akibat tindakannya yang dianggap tidak terpuji dalam tragedi ini. [dari berbagai sumber/kangsoel] https://tapakurang.wordpress.com/2013/02/07/mitos-larangan-menikah-sunda-jawa/

SASAKALA GUNUNG GUNTUR

SASAKALA GUNUNG GUNTUR Di wewengkon Kabupatén Garut, aya gunung anu kawilang gedé, ngaranna Gunung Guntur. Baheulana mah éta gunung téh ngaranna Gunung Kutu. Teu jauh ti dinya, aya gunung leutik. Anu katelahna Gunung Putri. Éta téh aya sasakalana. Baheula pisan di dinya téh aya hiji karajaan kawilang gedé, ngaranna Karajaan Timbanganten. Ari puseur dayeuhna di Korobokan, henteu jauh ti Gunung Kutu. Pacabakan rahayatna ngandelkeun tina rupa-rupa tatanén. Henteu ari medah-meduh mah, ngan tara kabéjakeun kakurangan dahareun. Harita anu jadi raja di Timbanganten téh nyaéta Sunan Rangga Lawé. Kacida dipikaasihna ku rahayatna, lantaran kacida merhatikeunana kana kahirupan sakabéh rahayatna. Naon baé kahayang rahayatna, lamun éta hadé pikeun maranéhna, pasti ditedunan kalawan daria. Sunan Rangga Lawé téh kagungan sadérék istri hiji. Jenenganana Maharaja Inten Déwata. Raka Sunan Rangga Lawé saibu-sarama. Tapi, anjeunna teu kersaeun calik di nagara, kersana palay mikampungan baé, diiring ku pangatikna lalaki anu umurna kolot pisan, nga¬ranna Batara Rambut Putih. Kacaritakeun dina hiji mangsa, nagara katarajang halodo panjang, nepi ka rahayatna kakurangan cai. Tong boroning keur pepelakan, dalah keur pangabutuh sapopoé ogé, cai téh kacida héséna. Mangkaning kabéh ogé nyaho, cai téh pangabutuh anu kacida pentingna. Pikeun ngungkulan éta masalah, taya deui jalanna anu kaerong ku Raja, iwal ti kudu nyieun situ. Éta situ baris gedé mangpaatna. Lain baé keur sasadian cai dina mangsa tigerat saperti harita, tapi bisa dipaké nyaian tempat-tempat anu angar lantaran kurang cai, nepi ka bisa dijieun sawah-sawah anyar. Ngan di mana tempatna? Tuluy baé Sunan Rangga Lawé ngeprik paramantri jeung ponggawa lianna, sangkan néangan tempat pisitueun. Tempatna kudu anu hadé. Nyaéta anu henteu bangga ngabendungna, sarta lamun geus jadi situ, caina bisa dipaké ku sakuliah nagara. Nepi ka dina hiji waktu, Sunan Rangga Lawé keur magelaran, dideuheusan ku paramantri, ponggawa, katut abdi-abdina kabéh. Pok Patih unjukan ka Kangjeng Sunan, “Abdi mendak pisitueun, teu kinten saéna. Ku émutan, upami di dinya disamel situ, tiasa nyaian ka sakuliah nagara, sareng tegalan anu upluk-aplak, tiasa didamel sawah-sawah anyar.” Sunan Rangga Lawé kalintang bingahna, ngadangu piunjuk Patih kitu téh. Pok mariksa, “Di mana, Ki Patih, tempat anu hadé keur pisitueun téh?” Patih ngawalon, “Di hiji léngkob, anu aya di wewengkon Gunung Kutu. Dupi anu kagungan pisitueun téh, raka Kangjeng Sunan ku anjeun, Maharaja Inten Déwata.” Sunan Rangga Lawé ngadawuh, “Gampang ari kitu mah.” Lajeng miwarang hiji mantri, dawuhanana, “Manéh ayeuna pi¬san kudu indit ngadeuheus ka Aceuk, dipiwarang ku aing mundut éta pisitueun, badé ditambak dijieun situ, sabab baris réa pihasil¬eunana. Los manéh geura leumpang!” Gancangna éta mantri teu talangké deui, harita kénéh ogé mundur ti payuneun ratu, leumpang gagancangan, ngajugjug ka bumi Maharaja Inten Déwata. Teu lila ogé geus nepi ka nu dijugjug. Sadatang-datang cong mantri nyembah, bari gék diuk mando ta’dim. Ku Maharaja Inten Déwata geuwat dipariksa, saurna, “Dipiwa¬rang naon ku gusti manéh?” Mantri unjukan, “Abdi gusti sadaya-daya, didawuhan ku rai gusti, dawuhana¬na, manawi aya lunturing panggalih dampal gusti, éta pisitueun di¬pundut, badé didamel situ. Margi saurna, baris seueur mangpaatna.” Maharaja Inten Déwata ngalahir, lahiranana, “Unjukkeun ka gusti manéh, éta pisitueun hamo dihaturkeun, sabab aing euweuh deui nya kabetah, lian ti di tempat ieu pisan. Lamun éta léngkob dijieun situ, atuh meureun lembur aing kakeueum. Los Mantri, manéh geura balik!” Ti dinya mantri tuluy mulang. Barang datang ka nagara, tuluy diunjukkeun sadayana, sadawuhan Maharaja Inten Déwata. Dawuhan Sunan Rangga Lawé, “Kajeun ari teu dipaparinkeun mah, urang néangan deui wé tempat séjén, sugan manggih anu leuwih alus.” Bur-ber anu néangan pisitueun, tapi weléh taya anu manggih. Malah lila-lila mah, jul-jol rahayat anu ngadeuheusan, unjukan ka Sultan Rangga Lawé, nyuhunkeun énggal éta léngkob ditambak didamel situ. Supaya rahayatna henteu hésé cai, sarta bisa nyieun sawah-sawah anyar. Kacarios Sunan Rangga Lawé tos dua tilu kali miwarangan mundut éta pisitueun, tapi weléh waé teu dipaparinkeun baé ku rakana, nyaéta Maharaja Inten Déwata. Sunan Rangga Lawé henteu iasa maksa, tina ngaraos ajrih ka raka. Dina hiji waktu aya mantripan unjukan, mantri pangkolotna di éta magara. Piunjukna, “Awon teu kapiunjuk, wiréh abdi gusti ngaraos héran ku manah dampal gusti, sapertos anu teu miwelas ¬miasih ka abdi-abdi anu laksa réwu, dugi ka ajrih ku raka istri.” Sunan Rangga Lawé ngajenghok, pok sasauran, “Na kumaha kitu, Mantri?” Pok mantri neruskeun piunjukna, “Bawiraos abdi gusti, danget ieu dampal gusti nu jumeneng ratu di Timbanganten téh. Ku émutan abdi gusti, sakersa dam¬pal gusti henteu kénging dihalang-halang ku nu sanés, sanaos ku tuang raka Maharaja Inten Déwata. Mar¬gi upami kitu, atuh di Timbanganten téh aya ratu dua: hiji istri, hiji pameget.” Ngadangu piunjuk mantri, Sunan Rangga Lawé kacida benduna, ngaraos yén enya sapihatur mantri. Lajeng ngadawuh ka Patih, “Ayeuna kumpulkeun abdi-abdi kabéh, sarta kudu mara¬wa pacul, linggis, jeung sapuratina parabot nu rék nyieun situ. Poé ieu kénéh urang tambak!” Sanggeus meunang dawuhan ti ratu kitu, breng atuh rahayat arindit ka pisitueun. Jalma datang ti suklakna ti siklukna, maranggul pacung, ngajingjing linggis, katut parabot lianna keur ngali taneuh. Komo anu ngadéngé sorangan dawuhan raja, dalah anu harita ngadéngé béjana ogé, indit nuturkeun anu ngabrul, ngaleut ngeungkeut ngabandaleut. Sunan Rangga Lawé ogé angkat, diiring ku mantri sareng paraponggawa. Barang sumping ka pisitueun téa, teras ngadamel pasanggrahan di dinya. Margi émutanana ngadamel bendungan téh, sanés padamelan sapoé jadi. Réngsé ngadamel pasanggrahan, pok sasauran, “Prak atuh geura digarawé! Ambéh téréh anggeus, téréh kaala hasilna!” Breng atuh rahayat digarawé saregut naker. Unggal poé digarawé ti isuk-isuk nepi ka soré. Keur mah ngéstokeun timbalan raja, katambah-tambah lain keur kapentingan batur, tapi keur kapentingan maranéhna sorangan. Teu sirikna kabéh sanagara ubyag, nyarieun tambakan keur pisitueun. Capé gawé geus dianggap jamakna, sabab inget kana hasilna mun situ réngsé. Sanggeus aya kana puluh poéna, tambakan téh réngsé ngalingkung léngkob. Teu sabaraha lilana deui ti harita, situ téh geus léb-léban pinuh, caina lébér ngamprah ke lembur-lembur. Sakumna rahayat saruka bungah. Ubyag deui digarawé poho di kacapé, nyieunan sawah-sawah anyar. Tegal angar anu legana upluk-aplak, jaradi sawah anu teu kakurangan cai. Tapi kaayaan anu sarupa kitu téh, kanggo Maharaja Inten Déwata mah matak ngenes kana manahna. Anjeunna kagungan anggapan, yén raina parantos metakeun kateuadilan, milampah panganggo sawenang-wenang. Ngabendung léngkob cangkingan anjeunna, bari henteu aya widi ti nu kagungan. Manahna peurih, raos digerihan ku hinis. Ti dinya anjeunna lebet ka bumi, nyandak kekemben hiji, raksukan hiji, tuluy angkat ngajugjug ka gunung leutik anu deu¬keut ka Gunung Kutu anu ayeuna katelah Gunung Putri, sabab baheulana dianggo ngarereb ku Maharaja Inten Déwata. Disarengan ku pangiringna anu satia, nyaéta Batara Rambut Putih. Saparantos Maharaja Inten Déwata ngaso, lajeng ngada¬wuh ka Batara Rambut Putih, “Aki ayeuna kudu nyieun jolang keur wadah cai jeung kudu mawa taneuh sakeupeul, kula dék nanjak ka Gunung Kutu.” Matur Batara Rambut Putih, “Badé ngersakeun naon Gusti di ditu?” Nyaur deui Maharaja Inten Dewata, “Ah, hayang nyaho baé kaayaanana.” Teu talangké Batara Rambut Putih tuluy nyieun jolang gedé sarta tuluy dieusian cai, bari mawa taneuh sakeupeul, ngiring Maharaja Inten Déwata angkat ka Gunung Kutu. Sajajalan teu lémék teu nyarék, bingung nyurahan maksud dununganana. Sasumpingna ka puncak gunung, tuluy éta taneuh sakeupeul téh diawur-awur di luhur gunung jeung cai anu sajolang téa dibahé¬keun. Sanggeus cai dibahékeun, Maharaja Inten Déwata lungsur deui ti luhur Gunung Kutu ka Gunung Putri. Batara Rambut Putih henteu tinggal. Sapada harita kénéh aya kajadian anéh, panonpoé nu keur meujeuhna mentrang-mentring, ngadadak kawas anu leungit sinarna. Tanah Timbanganten jadi poék mongkléng. Henteu lila kadéngé anu patingjelegur, datangna ti puncak Gunung Kutu. Seuneu muntab-muntab hurung mancur, silalatu tingbelewer ka ditu ka dieu. Gunung Kutu muncratkeun batu panas, dibarengan ku hujan lebu nu luar biasa. Batu panas ninggang ka leuweung, ger leuweung kahuruan muntab-muntab. Ninggang ka pilemburan, loba imah anu ajur. Loba jelama anu misan, patulayah sisi jalan. Malah di puseur dayeuh gur-ger kahuruan. Dayeuh Korobokan ruksakna liwat saking. Jelema anu henteu katinggang, anu jauh ti Nagara Korobokan, kalabur ka tempat anu leuwih, lantaran sieun katinggang ku batu. Seuneu di Gunung Kutu muntab-muntab, batu-batu tingbelewer ka luhur, katénjona burahay jadi seuneu sakuliahna. Lebu hudeung ngadingding sakuriling bungking. Beurang peuting salila opat puluh poé. Jalma-jalma ménak-kuring kacida pisan sarusaheunana, lantaran katarajang bahla anu sakitu gedéna. Dina jero opat puluh poé opat puluh peuting henteu ngingetkeun kana salamet, ingetanana nu araya saperti kiamat baé, tina ningal bahla anu sakitu poharana, anu sakitu gedé karuksakanana. Dina waktu kajadian kitu, rahayat anu henteu katinggang urug, kalaburna téh paburantak baé, aya nu ngétan, aya nu ngulon, anu ngalér, anu ngidul. Geus henteu ngingetkeun kana banda, henteu inget kana rajakayana, kalabur ka tempat-tempat nu jarauh, dapon dirina bisa salamet. Aya anu kabur ka Bandung, ka Sumedang jeung ka Karawang, anu ka Tasik ogé teu kurang-kurang. Malah dina geus pépésna deui ogé, loba pisan anu teu baralik deui, ka tempat asalna di Kotobokan, tuluy baé ngalumbara di dinya, nepi ka turun tumurun ka anak-incu. Sunan Rangga Lawé geus ngaraos yén pangna salirana katarajang balai anu sakitu poharana téh, tangtu pisan lantaran ti rakana, ti Maharaja Inten Déwata. Lajeng jengkar ti Dayeuh Korobokan, kersana rék nyungsi rakana, ngajugjug ka Gunung Kutu. Teu lami katingali ku anjeunna, Maharaja Inten Dewata keur ngadeg dina batu. Sunan Rangga Lawé gagancangan muru rakana. Sanggeus patepang sareng rakana, Sunan Rangga Lawé ngarawu sampéan rakana, pok sasauran bari nangis lungas-lengis, “Aceuk, abdi mundut dihapunten tina sagala kelelepatan sareng kaluluputan. Rumaos abdi anu kirang tata kirang titi.” Tuluy dihampura ku Maharaja Inten Déwata. Tanda yén geus dihampura, seuneu nu keur hurung ngabéla-béla téh bet dadak sakala pes pareum. Kitu deui sora nu patingbeledug jep répéh. Batu nu cara hujan datangna ti gunung, les leungit kabéh, musna teu sakara-kara. Sunan Rangga Lawé matur ka rakana, “Sumangga Aceuk, ayeuna mah urang mulih baé ka nagara.” Maharaja Inten Déwata nyaur, “Aceuk mo balik deui ka nagara. Deuk nurutkeun kahayang ati waé, jeung baring supagi upama ieu gunung jadi deui cara kieu petana, sambat baé ngaran Aceuk jeung ngaran Aki Batara Rambut Putih, salamet mo aya kitu-kieu.” Maharaja Inten Déwata, kitu deui Batara Rambut Putih, sanggeus sasauran kitu les musna ti payuneun Sunan Rangga Lawé. Leungit tanpa lebih, ilang tanpa karana. Henteu kacaritakeun ka mana angkatna, atawa di mana calikna. Ti harita Gunung Kutu dilandi ngaranna, sawaréh aya nu nyebut Gunung Agung, sawaréh deui aya nu nyebut Gunung Guntur. Ari gunung anu leutik, urut Sunan Rangga Lawé tobat ka rakana téa, nelah nepi ka ayeuna Gunung Putri. Ari situ anu didamel ku Sunan Rangga Lawé katelah Situ Taman di Timbanganten. Saujaring carita, jalma anu paéh mangsa harita, boh anu katinggang ku batu, boh anu kaurugan ku taneuh atawa keusik, jeung anu kaléléd ku lahar panas, réana aya sawelas rébu; ari rupa sato héwan tujuh réwu. Ari Dayeuh Korobokan jeung kampung-kampungna, anu kaurug¬an ku taneuh jeung ku batu, ayeuna katelah Tegalurug. Ari Nagara Timbanganten nya dipindahkeun ka Tarogong, Garut. Éta nagara pusaka ti jaman baheula. Sakitu dongéngna Gunung Kutu nu matak seuneuan nepi ka ayeuna. http://dongeng-uing.blogspot.co.id/2008/07/sasakala-gunung-guntur.html Posted by Budi Rahayu Tamsyah